Η φύση

Το φυσικό περιβάλλον των Τσερβαροσούδενων

του Ρήγα Τσιακίρη

Δίπλα στον πυρήνα του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου με το ξακουστό φαράγγι του Βίκου, μια άγνωστη κιβωτός της φύσης διατηρείται ακόμη στα οροπέδια Πεδινών – Ελαφοτόπου (βλέπε Εικόνα 1). Εδώ διασώζονται αξιόλογα στοιχεία της αγρο-βιοποικιλότητας της χώρας που μαζί με παραδοσιακές χρήσεις γης ξέφυγαν από τις εντατικές καλλιέργειες των άλλων αγροτικών περιοχών της Ελλάδας και της Ευρώπης (Βλέπε Εικόνα 2). Η παραδοσιακή κτηνοτροφία ντόπιων αιγοπροβάτων διατηρεί εδώ ένα εξαίσιο πολιτισμικό τοπίο, που αξίζει να γνωρίσουμε από κοντά (Βλέπε Εικόνες 3 και 4) .

Εικόνα 1: Πανοραμική άποψη του οροπεδίου Κάτω Πεδινών και στο βάθος το βουνό «Στούρος», πίσω από το οποίο βρίσκεται το φημισμένο φαράγγι του Βίκου.

Εικόνα 2: Η ποιμενική κτηνοτροφία έχει εδώ ιστορία άνω των 3000 χρόνων και σμίλευσε από την αρχαιότητα μοναδικά πολιτισμικά τοπία φτιαγμένα με τα ανθρώπινα χέρια, για τα οποία η χώρα μας (όπως και για τα παραδοσιακά κτηνοτροφικά προϊόντα) είναι γνωστή παγκοσμίως. Στα οροπέδια των «Τσερβαροσούδενων» διατηρείται ακόμη σε μεγάλο βαθμό το ιδιαίτερο αυτό αρχαίο αγρο-κτηνοτροφικό τοπίο, που είναι αντιπροσωπευτικό ολόκληρης της ορεινής Ελλάδας.

Εικόνα 3: Η εκτατική κτηνοτροφία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την τοπική βιοποικιλότητα, αφού υποκαθιστά ουσιαστικά την βόσκηση από άγρια ζώα: έντομα, ερπετά, πουλιά και κάθε λογής οργανισμοί χρειάζονται τη βόσκηση για να υπάρξουν.

Εικόνα 4: Οι ποιμενικοί σκύλοι είναι αχώριστοι σύντροφοι των τελευταίων ντόπιων κτηνοτρόφων προστατεύοντας τα κοπάδια τους από επιθέσεις λύκου και αρκούδας που υπάρχουν επίσης στην περιοχή.

Το καλοκαίρι αγναντεύοντας τον κάμπο από το καφενείο της πλατείας εύκολα εντοπίζεις κοπάδια από «λελέκια» (τους πελαργούς) και κιλελέους (κιρκινέζια) που κάποτε, ξεπερνώντας ακόμη και τα 100 πουλιά, ψάχνουν για «μαστακαίους» (ακρίδες) στα τριφύλλια και τα αθέριστα χωράφια (βλέπε Εικόνα 5). Οι επισκέπτες εντυπωσιάζονται όταν τα πουλιά περνούν ξυστά πάνω από τα σπίτια του χωριού κάθε σούρουπο κατευθυνόμενα προς τα χωριά του Παρακάλαμου όπου φωλιάζουν, ενώ κάποιες φορές πριν τη μετανάστευση κουρνιάζουν στις κολώνες και τις λιθόχτιστες σκεπές των σπιτιών των Κάτω Πεδινών.

Εικόνα 5: Λευκοί Πελαργοί (Ciconia ciconia) στα χερσολίβαδα του κάμπου, μια από τις χαρακτηριστικότερες εικόνες του καλοκαιριού στο χωριό.

Η άνοιξη είναι ακόμη πιο εντυπωσιακή όταν χωράφια, φυσικά και ημιφυσικά λιβάδια, κοφτολίβαδα και βοσκοτόπια στους γύρω λόφους πλημμυρίζουν από τα χρώματα εκατοντάδων λουλουδιών (βλέπε Εικόνα 6). Λέγεται μάλιστα, από αναλύσεις που έγιναν στο μέλι που παράγεται εδώ, ότι περιέχει πάνω από 120 είδη γύρης! Τότε τα σπάνια μαυροκιρκίνεζα, κίρκοι και δεκάδες μικρά μεταναστευτικά πουλιά σταθμεύουν στους κάμπους για ανεφοδιασμό, ενώ τα υγρά λιβάδια και οι λόφοι γεμίζουν από ορχιδέες (βλέπε Εικόνα 7), πεταλούδες και δεκάδες πολύβουα έντομα που μόλις έχουν ξυπνήσει από τον χειμερινό τους λήθαργο.

Εικόνα 6: Η άνοιξη στον κάμπο με φόντο το χωριό Κάτω Πεδινά είναι ονειρική, τα λιβάδια πλημμυρισμένα με κάθε λογής λουλούδια ξεπερνούν κάθε φαντασία.

Εικόνα 7: Τα πλημμυρισμένα λιβάδια είναι στρωμένα με χιλιάδες ορχιδέες, ξαφνιάζοντας ακόμη και τους απαιτητικότερους φυσιοδίφες.

Η απόλυτη μεταμόρφωση όμως συμβαίνει εδώ το χειμώνα, όταν το «βαρκό», τα υγρά λιβάδια των οροπεδίων, πλημμυρίζουν από τα νερά των βροχών και του χιονιού (βλέπε Εικόνα 8). Τότε στους κάμπους μαζεύονται δεκάδες τσίχλες και κοτσύφια (ένα μάλιστα βρέθηκε με δαχτυλίδι από τη Ρουμανία!), ενώ τεράστια κοπάδια από τσόνια (σπίνους, καρδερίνες, φλώρους, σκαρθάκια κτλ), προσπαθούν να βρούνε σπόρους από τα υπολείμματα των καλλιεργειών για να περάσουν το χειμώνα.

Εικόνα 8: Εποχιακές λίμνες σχηματίζονται εκεί όπου συγκεντρώνονται τα επιφανειακά νερά του χειμώνα, εδώ ο κάμπος πλημμυρισμένος, με φόντο τα χιονισμένα Κάτω Πεδινά.

Αξέχαστοι θα μείνουν στο φθινοπωρινό επισκέπτη τα γιγάντια αιωνόβια σφεντάμια του Αϊ-Ταξιάρχη, στην είσοδο του χωριού (χαρακτηρισμένος ως «Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους»), ένα από τα είδη δέντρων που σπάνια συναντά κανείς σε δεντρώδη μορφή στην χώρα μας (βλέπε Εικόνα 9). Μαζί με τα προστατευμένα αιωνόβια πουρνάρια στα «Ανήλια» και τα λιγοστά σπάνια βουνοκυπάρισσα αποτελούν το σήμα κατατεθέν των φυσικών ορίων του οικισμού.

Εικόνα 9: Η εκκλησία του Αγίου Ταξιάρχη Άγιος στα Κάτω Πεδινά έχει χαρακτηριστεί ως «Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους» (Κωδικός: AT3011018).

Τέλος μην ξαφνιαστείτε εάν στο δρόμο συναντήσετε κάποιο σταματημένο αυτοκίνητο: συχνά οι διερχόμενοι τουρίστες κατεβαίνουν για να φωτογραφίσουν μια περαστική χελώνα που βρίσκεται στην άσφαλτο! Οδηγοί διατηρείτε λοιπόν με χαμηλές ταχύτητες ιδιαίτερα το βράδυ, όλο και κανένας αρίτσος (σκαντζόχοιρος) θα προσπαθεί να περάσει το δρόμο, ενώ δεν είναι σπάνιο να συναντηθείτε με αλεπού, αγριόγατα (βλέπε Εικόνες 10 και 11), ακόμη και ζαρκάδι!

Εικόνες 10 και 11: Ένας νεκρός αγριόγατος και ένας σκαντζόχοιρος σκοτωμένοι από διερχόμενα αυτοκίνητα στο οροπέδιο: οδηγοί προσοχή, η σύγκρουση με διερχόμενα άγρια ζώα είναι επικίνδυνη!

Λόγω της πλούσιας ορνιθοπανίδας της περιοχής (εδώ συναντώνται 144 από τα 187 είδη του Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου), της σπανιότητας κάποιων πουλιών (π.χ. κουκάλογο, κοινώς ασπροπάρης) (Βλέπε Εικόνες 12 και 13) και τους πολύ καλούς πληθυσμούς άλλων (π.χ. φιδαετός), η περιοχή εντάχθηκε πρόσφατα στις Ζώνες Ειδικής Προστασίας για τη διατήρηση της ορνιθοπανίδας και έτσι στο Ευρωπαϊκό δίκτυο για την προστασία της φύσης NATURA 2000. Είναι λοιπόν στο χέρι μας να εξερευνήσουμε, να γνωρίσουμε και να κληροδοτήσουμε το εξαίσιο αυτόν πλούτο ως μια παρακαταθήκη ενός πολύτιμου περιβαλλοντικού και πολιτισμικού θησαυρού, αγνοώντας τις σειρήνες του βραχυπρόθεσμου κέρδους, αλλά κοιτώντας το μέλλον με σοφία και νηφαλιότητα (Εικόνα 14).

Εικόνες 12 και 13: Αριστερά ο παγκοσμίως απειλούμενος με εξαφάνιση Ασπροπάρης (τοπικά Κουκάλογο) συχνά γυροπετάει στα οροπέδια των Τσερβαροσούδενων ψάχνοντας για κανένα ψοφίμι ή χελώνα που αποτελούν την τροφή του. Δεξιά ο άκακος φιδαετός, το κοινότερο μεγάλο αρπακτικό της περιοχής, έρχεται επίσης από την Αφρική κάθε χρόνο και τρέφεται αποκλειστικά με φίδια. Ο πρώτος είναι πλέον ακριβοθώρητος, ενώ ο δεύτερος μπορεί να παρατηρηθεί καθημερινά να ανεμοπορεί στις πλαγιές γύρω από τα χωριά του οροπεδίου.

Εικόνα 14: Φύση και άνθρωπος στο Ζαγόρι να αποτελούν μια άρρηκτη σχέση αιώνων. Εδώ ένα Βραχοκιρκίνεζο (Falco tinnunculus) κουρνιάζει σε κάποιο «μπουχαρί» (καπνοδόχος) στα Κάτω Πεδινά. Είναι στο χέρι μας να διατηρήσουμε αυτόν το μοναδικό πλούτο!

01/08/2010